امروزه بسیاری از فعالیت‌های عمرانی، تولیدی و اقتصادی بخصوص در مقیاس‌های بزرگ توسط شرکت‌های پیمانکاری و پیمانکاران فرعی انجام می‌گیرد. با افزایش تعداد و حجم کار و سرعت گرفتن فعالیت‌ها، به تبع آن حوادث ناشی از کار نیز اتفاق می‌افتد. در این خصوص برای حفاظت از نیروی کار و منابع مادی و انسانی، ضروری است قوانین و مقررات مربوط به ایمنی در محیط کار دقیقا اجرا گردد و بین پیمانکاران و کارفرمایان و کارگران هماهنگی و همکاری به نحو احسن انجام گیرد .

به منظور این هماهنگی و همکاری میان افراد لازم است بدانیم فرهنگ ایمنی چیست؟

فرهنگ ایمنی مجموعه پیچیده‌ای از باورها، دانش و رفتارهای افراد است که آنها را چه در محیط کار و چه در محیط زندگی، در برابر حوادث و خطرات مصون نگاه می‌دارد .فرهنگ ایمنی باید قبل از ورود به محیط صنعتی، در ذهن و فکر افراد هر جامعه تثبیت گردد، به نحوی که هیچ یک از افراد جامعه در محیط زندگی و کار خود حاضر نباشند به هیچ عنوان خود را در معرض خطرات و شرایط ناایمن قرار دهند و بتوانند قبل از وقوع حادثه احتمال وقوع آن را پیش‌بینی و پیشگیری کرده و در هنگام وقوع نیز با عملکرد صحیح از وخیم‌تر شدن اوضاع جلوگیری نمایند.
در فرهنگ عمومی جامعه، انجام کار بصورت غیر ایمن و همراه با ریسک بالا، هیچگاه نباید به عنوان امری عادی تلقی شود، در این صورت میتوان امیدوار بود که نسبت به اصلاح امور غیر ایمن اقدامی صورت پذیرد، در غیر اینصورت تغییر رفتارهای ناایمن بسیار دشوار خواهد بود.
شایان ذکر است که آموزش، به عنوان اولین قدم در راه تغییر رفتار و فرهنگ سازی در جامعه و محیط کار، مهمترین و تاثیرگذارترین بخش در فعالیت‌های ایمنی محسوب می‌شود.

مهمترین علل ایجاد حوادث ناشی از کار
طبق بررسی‌های انجام شده مهمترین علل ایجاد حوادث ناشی از کار شامل اعمال ناایمن و شرایط ناایمن می‌باشد.
طبق آمارهای موجود در دنیا، حدود 88 درصد حوادث در اثر اعمال ناایمن بوجود می‌آیند که عامل انسانی در بروز آن نقش دارد و حدود 10 درصد حوادث نیز در اثر شرایط ناایمن ایجاد می‌شوند. 2 درصد حوادث نیز غیر قابل پیش‌بینی می‌باشند.
آموزش ایمنی و بهداشت کار و ارتقای سطح آگاهی نسبت به خطرات محیط کار، در کنترل و بهبود رفتارهای ناایمن بسیار موثر است و اصلاح این رفتارها از طریق آموزش، در کاهش بخش اعظم حوادث ناشی از کار نقش مهمی دارد. همچنین کنترل و نظارت مداوم بر اجرای دقیق دستورالعمل‌های ایمنی و عدم تخطی از نکات ایمنی بر عهده کارفرما و نماینده پیمانکار است. در این خصوص هرگز نباید اصول ایمنی را با هیچ توجیهی از قبیل کمبود زمان یا امکانات موجود نادیده گرفت و همواره باید فضایی را ایجاد کرد که کار بدون رعایت ایمنی به هیچ وجه پذیرفتنی نباشد.

مهمترین اعمال ناایمن در محیط کار

• انجام کار بدون مجوزهای لازم
• بی‌توجهی به نکات ایمنی و دستورالعمل‌های ایمنی (آیین نامه‌های حفاظتی)
• ترک دستگاه در وضعیت خطرناک
• جداکردن تجهیزات ایمنی از دستگاه
• کار با ماشین با سرعت غیر مجاز
• عجله هنگام کار
• کار هنگام خستگی و خواب آلودگی
• انجام اعمال پر خطر
• اقدام به کار بدون کسب اطلاعات کافی در مورد ایمنی
• شوخی هنگام کار
• استفاده از ابزار معیوب
• عدم توجه به اخطارها
• عدم استفاده از وسایل حفاظت فردی

حالا بپردازیم به مدیریت بحران و واکنش در شرایط اضطراری:
مدیریت بحران به عنوان فرایندی نظام یافته است که طی آن سازمان تلاش می‌کند بحران‌های بالقوه را شناسایی و پیش‌بینی کند. سپس در مقابل آنها اقدامات پیشگیرانه انجام دهد تا اثر آن را به حداقل برساند. برای اجرای این فرایند باید مشخص شود که بحران در چه مرحله از عمر خود قرار دارد تا بتوان نسبت به اقدامات پیشگیرانه و یا هر اقدام مناسب، تصمیم درستی اتخاذ کرد و روش‌های صحیحی به اجرا آورد.
همچنین مدیریت بحران مجموعه‌ای از چاره‌جویی‌ها و تصمیماتی است که در مقابله با بحران انجام می‌گیرد و هدف آن کاهش روند بحران، کنترل وکاهش تبعات و رفع بحران است.
طرح واکنش اضطراری، مجموعه اعمالی است که ایمنی کارفرما وکارکنان را درشرایط اضطراری تضمین می‌کند و مهمترین جزء آمادگی درمقابل وضعیت اضطراری است. به عبارت دیگر این طرح شامل فرآیند آمادگی، کاهش ریسک، واکنش و عادی‌سازی وضعیت اضطراری است.
نکات مهم در عملیات واکنش اضطراری

• مشخص ساختن وظایف اصلی فرماندهی، شامل یک روش استاندارد برای قبول فرماندهی مستمر
• مسئولیت‌ها و وظایف افراد در بخش‌های مختلف و تفویض اختیار فرماندهی به روسای بخش‌ها
• نکات مربوط به ارتباطات و مخابره پیام‌ها
• دستورالعمل‌ها و شرح اولویت‌های تاکتیکی و وظایف مربوطه
• انتقال افراد آسیب‌دیده به محلی امن برای درمان‌های اولیه
• رفع خطرات بعدی که امکان دارد از حادثه ناشی گردد
• هر فردی که در عملیات امداد و نجات نقش دارد، مسئول ایمنی و سلامت فرد است و نباید با کارهای شتابزده که خطرات پنهانی را در خود نهفته دارند، خود و فرد صدمه دیده را به خطر اندازد.
• هر جراحت و صدمه‌ای که به کارگر وارد می‌شود، باید به مسئول ایمنی و بهداشت کارگاه گزارش شود تا برای درمان و بررسی شخص آسیب دیده قبل از بازگشت به کار یا ترک کارگاه پرداخته شود.
• برای جابه‌جایی فرد آسیب‌دیده یا انتقال بیمار به بیمارستان یا استفاده از دیگر تسهیلات پزشکی باید هماهنگی‌های لازم صورت گیرد.
• ایجاد گروه‌های امداد و نجات و اجرای مداوم مانورهای ایمنی و انجام تمرین به منظور کاهش صدمات و ضایعات انسانی در زمان وقوع حوادث.

همچنین رعایت مواردی شامل:

• قرار دادن تابلو و علامت‌گذاری و مشخص ساختن راه‌های خروج اضطراری و تمرین استفاده از راه‌های فرار اضطراری
• قطع و راه‌اندازی مجدد برق و گاز و منابع دیگر انرژی
• نصب سیستم ورود و خروج افراد به کارگاه و شمارش افراد قبل و پس از تخلیه و فرار
• تجمع در مکان‌های تعیین شده در زمان وقوع حادثه
• تمرین عکس‌العمل به حریق و گزارش آن
• تمرین امداد و نجات و فوریت‌های پزشکی
• تعیین تیم‌هایی که از قبل بدانند چه کار باید انجام دهند و تعیین جانشین‌های احتمالی افراد